– Ләззат Мейрашқызы, Қазақстан медицинасы неге қазіргі қолданыстағы денсаулық жүйесінен бас тартып, міндетті медициналық сақтандыру жүйесін енгізгелі отыр? МӘМС жүйесінің тиімділігі неде?
– Қазақстанның міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру үлгісін қалып­тастыру кезінде оны денсаулық сақтау жүйесіне бейімдеу, салаға кері әсер ететін тәжірибелерден сақтандыру, әлеуметтік жағынан аз қамтылған топтарды қолдау жағына көбірек мән берілді. Дәл біз таңдаған жүйеге жақын үлгі Германия мен Литвада қолданылып келеді.
Еліміздің қазіргі медицинасы бюджет есебінен қаржыландырылады. Қаржы жергілікті немесе республикалық бюджет­тен бөлінеді. Бұл медициналық көмектің қолжетімділігі жағынан аймақтық теңсіз­діктер тудырғаны рас. Яғни, біреуге ақша көп бөлінсе, енді бірі қаржыны аз алады. Жаңадан енгізіліп отырған әлеуметтік сақтандыру жүйесі ең әуелі осы олқылық­тың орнын толтырады. Қаржыландырудың жаңа жүйесі тарифтерді жетілдіруге және халықты бірыңғай сақтандыру пакетімен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Яғни азаматтардың бәріне бірдей бірыңғай пакет ұсынылады. Мұнда жарнаны әркім өз мүм­кіндігіне қарай төлейді де медициналық көмекті қажеттілігіне қарай алады. Жүйеге қатысып, жарна төлейтін азаматтар жоғары технологиялық көмек түрлерімен тегін қам­та­масыз етіледі. Оның үстіне бұл жүйе бо­йынша сақтандырылған азаматтар кез кел­ген клиниканың жәрдеміне жүгіне ала­ды.
Жалпы, МӘМС енгізілгеннен кейін Қазақстанда денсаулық сақтау саласына жұмсалатын жалпы шығын артып, аза­маттардың қалтасынан шығатын шығын­дар төмендейді. Дүниежүзілік банк мәліметінше, қазір Қазақстан азамат­тарының медициналық қызметтер үшін қалтасынан шығаратын шығыны 35 пайыз­д­ан асып жығылады екен. Экономи­калық ынтымақтастық және даму ұйымы елде­рінде бұл көрсеткіш 20 пайыздан аспайды.
– Демек, кез келген клиниканы таңдау мүмкіндігі туса, онда жақсы дәрігерлерге деген сұраныс та артады ғой.
– Әлбетте, міндетті әлеуметтік меди­циналық сақтандыру бірінші кезекте меди­циналық көмектің қолжетімділігі мен қыз­мет сапасын жақсартуға бағытталған. Әр азамат тек учаскелік дәрігерді ғана емес, мемлекеттік немесе жекеменшік емдеу ұйымдарын таңдау құқығына ие болмақ. Бастапқы медициналық санитарлық көмек ұйымына азаматтардың белгілі бір бөлігі тіркелгеннен кейін Қор онымен келісім­шарт бекітеді. Болашақта біз көрсетілген қызмет сапасы мен науқастың қанағаттану деңгейіне қарай мамандарға қаржы төлеу жолдарын қарастырып жатырмыз. Яғни, сапа қанша жақсы болса, емханаға түсетін қаражат та соншалықты көбейеді. Ақша мо­лайғаннан кейін дәрігерлерге еңбекақы тө­леу жүйесі де жақсарады. Жұмысты кім жақ­­сы істесе, сол ақшаны да көбірек таба­ды.
Сонымен қатар, алдағы уақытта меди­циналық көмек қолжетімді болуы үшін пациенттердің тұрғылықты жеріне жақын маңда шағын клиникалар ашуға жағдай жасау жоспарда бар. Бұл да емханалардағы кезекті азайтуға, учаскелік дәрігердің өз пациенттерімен тығыз байланыс орнатуына мүмкіндік береді. Жаңа жүйе арқылы бастапқы медициналық-санитарлық кө­мек­­тің деңгейін жақсартуға, сапасын арттыруға айрықша мән беріліп отыр.
– Медициналық сақтандыру жүйесі кезіндегі емхананы еркін таңдау мәселесіне де тоқтала кетсеңіз?
– Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде әр азаматқа емхана мен аурухана таңдау мүмкіндігі беріледі. Жаңадан енгізіліп отырған жүйенің артық­шылығы да осында. Бірақ емхананы еркін таңдау мүмкіндігі азаматтарға жылы­на бір рет қана беріледі. Бір мезетте бірнеше емха­наға тіркелуге болмайды. Сондықтан өзіңізге ыңғайлы, барып-келуге қолайлы емдеу мекемесін таңдағаныңыз жөн. Ол сіздің тұрғылықты жеріңізге, жұмысыңызға немесе оқу орнына жақын орналасқан емхана болуы әбден мүмкін.
Стационарлық ем қабылдау үшін аурухана таңдаудың өз ерекшеліктері бар. Стационарда жоспарлы түрде ем қабылдау үшін Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорымен келісімшарт бекіткен аурухананы ғана таңдай аласыз. Мұндай ауруханалардың тізімі Денсаулық сақтау басқармаларының, Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры­­ның веб-сайттарында, баспасөз құрал­дарында, сондай-ақ, «Ауруханаға жатқызу бюросы» порталында жария­ланады. Шұғыл медициналық жәрдем көрсету қажет болған жағдайда пациент жақын маңдағы немесе салалық ауруханаға жеткізіледі.
– Сақтандыру қорына жинақталған қаржыны қайтарып алу мүмкін бе?
– Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде азаматтарға көрсетілген медициналық көмек ақысы жинақталған қаржы есебінен ғана өтеледі деу қате. Егер біз әр адамның жинаған ақшасын өзіне ғана жұмсап қоятын болсақ, белгілі бір азаматтың жарнасы ол пайда­ланған медициналық қызмет ақысын өтеуге жетпей қалуы мүмкін. Мысалы, жұмыс берушінің өз қарамағындағы жұмыскер үшін төлейтін жарнасын алып қаралық. Қазіргі болжамдар бойынша, 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап, әрбір қызметкер жалақысының 1,5 пайызын қорға аударады. Мамандардың есеп­теуінше, 2018 жылы орташа жалақы 152 106 теңгені құрамақ. Жұмыс беруші келер жылдың басынан бастап, әлеуметтік медициналық сақтан­дыру қорына осы соманың 1,5 пайызын яғни, айына 2 282 теңге немесе жылына 27 384 теңге аударады. Мысалы, пневмония (өкпе қабынуы) сынды кең таралған сырқатты емдеуге орта есеппен – 90 240 теңге, соқыр ішекті алып тастау құны – 67 525 теңге, босану құны 52 814 теңгені құрайды. Көріп отырғаныңыздай, медици­налық көмек ақысы әркімнің өзіне жинаған ақшасы шеңберінде көрсетілетін болса, ол жоғары технологиялы қондырғылардың көмегімен жасалатын операцияларды айт­па­­ғанда, тіпті қарапайым ауруларды ем­деуге де жетпейді. Сондықтан қорға жинақ­талған қаражат – қоғам игілігі, күллі қа­зақ­­стандықтардың ортақ табысы. Ол қар­жыны МӘМС жүйесі шеңберінде сақ­тандырылған барлық азаматтар бірдей пай­даланатын болады.
– Сақтандыру бойынша көрсетілетін медициналық көмекке профилактикалық екпелер жата ма?
– 2018 жылдан бастап медициналық көмек екі пакет шеңберінде көрсетіледі. Оның бірі – кепілдендірілген тегін меди­ци­налық көмек. Екіншісі – міндетті меди­циналық сақтандыру пакеті. Бұл пакетті сақ­тандырылған азаматтардың бәрі пайдалана алады. МӘМС шеңберінде: емханалық амбулаторлық көмек (дәрігердің қабылдауы, кеңес беру, профилактика, диагностика, емдеу), стационарды алмас­тыратын көмек, стационарлық көмек (оңал­ту және емдеу, паллиативті көмек және медбике күтімі), жоғары техно­ло­гиялық қызмет түрлері (қымбат опера­ция­лар), дәрі-дәрмектің кейбір түрлерімен қам­тамасыз ету көзделген. Міндетті әлеу­мет­тік медициналық сақтандыру пакеті шең­берінде көрсетілетін қызметтер мен дәрі-дәрмек тізімі кейінірек, Үкіметтің тиісті қаулылары негізінде бекітілетін болады.
Кепілдендірілген тегін медициналық көмек пакеті шеңберінде әлеуметтік ма­ңызы бар ауруларды емдеу, жедел жәр­дем, шұғыл көмек, санитарлық авиация қызметі көрсетіледі. Соның ішінде түрлі ауруларға қарсы егілетін профилактикалық екпелер кепілдендірілген тегін медицина­лық көмек шеңберіне енгізілген.
– Медициналық сақтандыру жүйесі аясында жұртшылықты дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету мәселесі де оңтайлы шешіледі деген болжам бар. Осы жөнінде кеңірек айтып берсеңіз?
– Өте орынды сұрақ. Қазіргі таңда кепілдендірілген медициналық көмек шеңберінде 200-ден астам дәрі тегін беріледі. Олардың дәріханаға түсуі, оның науқастардың қолына жетуі күрделі мә­се­леге айналған. Себебі, бәрі тендер арқылы жүргізіледі. Алдымен тендер жария­­ланады, оны ұтқан компания анықталғанша да біраз уақыт өтеді. Медициналық сақтандыру қоры келешекте осы мәселенің күрмеуін шешеді деп отырмыз. Жоспар бойынша, қор мен дәріханалар арасында ешбір делдалсыз, тікелей келісімшарттар жаса­лады. Нәтижесінде азаматтар да дәрі таңдау мүмкіндігіне ие болады. Мұны сақтандыру қорының тағы бір артықшылығы деуге болады.
Қазіргі таңда дәрі-дәрмекпен қам­та­ма­сыз ету бірнеше тәсіл арқылы жүзе­ге асы­ры­лады.
Жедел медициналық жәрдем көрсет­кенде, күндізгі және тәулік бойы жұмыс істейтін стационарда емдеу кезінде дәрі тегін беріледі. Мұндай препараттардың тізімі Қазақстанның ұлттық дәрі-дәрмек формулярында көрсетілген (http://www.knf.kz).
Емхана немесе амбулаторлық деңгейде тегін дәрі-дәрмек 40-тан астам сырқат бойынша беріледі. Аталған сырқаттар мен дәрі-дәрмектер тізімі Денсаулық сақтау минис­трлігінің 2011 жылға 4 қарашадағы №786 бұйрығы негізінде бекітілген.
Әрине, бұл тәсілдер МӘМС енгізілген­нен кейін де сақталады және әрі қарай дамытыла түсетін болады.
– Әңгімеңізге рақмет!